Vroeger had ik een eigen moestuin, heerlijk en wat een rijk gevoel. Voor het avondeten nog even de tuin in om verse spinazie te plukken of boontjes.  Door mijn alsmaar groeiende plantenverzameling werd het moestuintje kleiner en kleiner. De sla en andijvie kregen steeds vaker een plaatsje tussen de planten. Best leuk overigens, met roodbladige sla kun je best een leuk hoekje opvullen en sommige kruiden zoals bieslook en dille kunnen een aanwinst in de border zijn.  Toch vond ik het jammer dat mijn moestuin was gekrompen, totdat ik het boek ‘de smaak van bloemen’ cadeau kreeg. Het boek is alleen al prachtig door de foto’s die erin staan maar de grootste verassing was toch wel de inhoud. Er bleek veel meer eetbaars in de tuin te staan dan ik ooit voor mogelijk had gehouden. Nadat ik, geïnspireerd door de boeken van Jean M. Auel over de Aardkinderen al wat aan het experimenteren was gegaan met inheemse kruiden kon ik nu ook allerlei bloemen en planten gaan gebruiken in salades, cocktails en andere recepten. Om u daar deelgenoot van te maken zal ik hieronder enkele bruikbare voorbeelden geven. Ik doe dit zonder de pretentie een compleet beeld te leveren maar meer om u op ideeën te brengen. Wilt u meer weten over een bepaald onderwerp dan adviseer om te kijken bij de achtergrondinformatie. In gevallen waarbij u twijfelt over de soortechtheid van de plant of bloem of wanneer u niet zeker weet dat de planten niet met gif zijn bespoten, neem dan het zekere voor het onzekere en gebruik deze niet.

Bloemen

De helderblauwe bloemen van de borage of bernage (Borage officinalis) smaken naar komkommer en kunnen in salades worden gebruikt of om gerechten te garneren. De jonge blaadjes smaken hetzelfde en kunnen ook in de sla worden gebruikt of in koele zomerdranken. Vooral de kleur van de goudsbloem (Calendula officinalis) kan gerechten opfleuren en een ’s zomers uiterlijk geven. De smaak is niet uitgesproken maar lekker knapperig zijn de bloemen wel. De echte liefhebber kan er een zalf van maken die wonden sneller doet genezen en die de pijn bij insectenbeten verzacht.

De oost-indische kers (Tropaeolium majus) is een gemakkelijke eenjarige plant en zaait zich daarna eenvoudig zelf weer uit. De kleuren zijn ieder jaar weer anders en het is juist de kleur die de smaak bepaald. De diepe tinten, vaak donkerrood, smaken het pittigst en de lichte kleuren, lichtgeel of oranje,  zijn het zachtst van smaak. Jonge bloemen zijn ook goed te versuikeren en kunnen een toetje extra allure geven door de pittige en knapperige smaak. Dit versuikeren gaat ook goed met de bloemen van het driekleurig viooltje (Viola tricolor) die door de diverse kleurencombinaties waarin ze kunnen voorkomen allerlei gerechten kunnen versieren. Veel smaak hebben ze overigens niet. Verder kunnen de bloemen van vrijwel alle Prunussen versuikerd worden.

Alle bloemen van de kaasjeskruid-familie (Malva, stokrozen, Lavatera) kunnen met hun grote bloemen gerechten opsieren maar van de smaak moet je niet teveel verwachten. Alleen de bloemen van de Hibiscus syriacus smaken nog enigszins zoet. Tulpenbloemen en rozenblaadjes zijn niet alleen eetbaar maar vinden hun toepassing zeker in het garneren van gerechten. Door grote de variëteit aan kleuren past bij ieder gerecht wel een soort tulp of roos. Van lievevrouwebedstro (Galium odoratum) kan thee worden gezet maar het kan ook worden gebruikt om drankencombinaties te maken. De bloemblaadjes van het afrikaantje (Tagetes) combineren mooi in sla en ook het madeliefje (Bellis perennis) kan zo gegeten worden. Paardebloemen en voor sommigen vooral de kleine knopjes zijn een lekkernij in salades, voor soep, gelei of in combinatie met andere gerechten zoals in een omelet. Van de bloemen van de olijfwilg (Eleagnus) kan een heerlijke limonade worden gemaakt. Van de angustifolia in het voorjaar en van de ebbengei in het najaar. Tot slot wil ik hier vermelden dat ook de bloemen van de acacia (Robinia), de vlier (Sambucus), de daglelie (Hemerocallis), de meidoorn (Crataegus), de passiebloem (Passiflora), de hosta in diverse soorten en alle komkommerachtigen voor vele recepten te gebruiken zijn.

Paddestoelen

Vooral in het najaar, als het lekker vochtig begint te worden komen de paddestoelen uit de grond. Sommigen groeien op dood hout en zijn een lust voor het oog. Het verzamelen van eetbare paddestoelen is een lastige klus omdat er erg veel giftige soorten zijn die nauwelijks van de eetbare zijn te onderscheiden. Ik wil hieronder een paar paddestoelen noemen die geschikt zijn voor consumptie en goed herkenbaar. Voor de herkenbaarheid verwijs ik naar een goede paddestoelen-determinatiegids.
Het eekhoorntjesbrood zoals de naam al laat doorschemeren is eetbaar en erg smakelijk en kan voor diverse doeleinden worden gebruikt. Hij wordt vooral onder sparren en dennen gevonden. Deze vindplaats geldt ook voor de kastanjeboleet die misschien minder smakelijk klinkt maar het wel is, net als de Berkeboleet en de Regenboogrussula. De laatste twee kunt u aantreffen onder respectievelijk berkenbomen en in loof- of gemengde bossen en komen in vrij grote getale voor. Een echte topper voor het kruiden van diverse gerechten maar ook voor in de soep af als groente is de Cantharel. Hij is weliswaar zwaar verteerbaar maar de kans dat u hem vindt is tegenwoordig gering. De meeste kans daarop is onder naaldbomen op zure grond. De agaricus campestris, ofwel de champignon en de Pleurotus ostreatus ofwel de oesterzwam komen vrij algemeen in de natuur voor maar zijn gemakkelijk te verwisselen met giftige soortgenoten. Niet eten dus als je het niet zeker weet maar gewoon in de winkel kopen.

Kruiden

Kruiden in de tuin wil bijna iedereen en als men het niet wil ontkomt men er niet aan omdat veel van onze inheemse onkruiden ook tot  de bruikbare kruiden gerekend kunnen worden. Ik zal het daarom hier niet hebben over de alom bekende kruiden die in het tuincentrum te koop zijn maar meer over de iets minder bekende varianten. In de zomer een kopje thee van verse munt-, salie of citroenmelisseblaadjes smaakt overheerlijk en van de gedroogde bloemetjes van de kamille kun je ook in de winter genieten van een verfrissend kopje thee.  Muntbladeren kunnen ook gedroogd worden mits ze voor de bloei zijn geplukt. Ook van het blad van de weegbree (Plantago) en van het klein hoefblad (Tussilago farfare) kan thee worden gezet maar beiden  behoren qua smaak niet tot mijn favorieten. Van de mierikwortel (Armoracia rusticana) zijn de bladeren niet eetbaar maar van de lange penwortel kun je heerlijk pittige sauzen maken. De echte laurier (Laurus nobilis) is een sierlijk boompje en kan mooi in vorm worden gesnoeid maar is jammer genoeg niet geheel winterhard. De (langzaam) gedroogde bladeren zijn bruikbaar voor het kruiden van sauzen en andere gerechten. Het blad van de pimpernel (Sanguisorba minor) en de gewone paardebloem (Taraxacum officinale) is bruikbaar in salades net als het blad van de zuring (Rumex acetosa) dat een salade net iets pittiger maakt. Het herderstasje (Capsella bursa-pastoris) kan in zijn geheel worden gedroogd zodat er thee van kan worden gezet maar ook kan de bladrozet vers gegeten worden als groente. Soep van brandnetel (Urtica) zal voor velen niet onbekend in de oren klinken en gezien de voorradigheid van dit kruid gemakkelijk te oogsten en te proberen.

Eetbare vruchten

Fruitbomen hebben altijd al een sierwaarde voor de tuin door de bloesem in het voorjaar en de vruchten die daarop volgen. De laatste jaren winnen de oude hoogstam fruitbomen weer aan populariteit en waarschijnlijk is de grotere resistentie tegen ziekten en plagen hiervan de oorzaak. Het eten van de vruchten later in de zomer of het najaar geeft een extra dimensie aan de tuin. En als u het eetseizoen nog meer wil verlengen dan maakt u jam, gelei, sap of wijn van de vruchten. Het spreekt voor zich dat we het hier hebben over appels, peren, kersen en pruimen maar minder bekend is de mispel (Mespilus germanica), de perzik (Prunus persica), de amandel (Prunus dulcis) en de vijg (Ficus carica). Helaas bereiken de laatste twee zelden het stadium van rijpheid in ons klimaat.

Wijn van druiven of iets gemakkelijker limonade van druivensap is in ons klimaat gelukkig wel goed haalbaar. Een geschikt ras voor een witte droge wijn is de ‘Witte van der Laan’ en voor een fris-fruitige rode wijn is een ‘Glorie van Boskoop’ zeer geschikt. Plant de druivenstruik wel op een zonnige plaats, bij voorkeur tegen een zuidmuur op kalkrijke grond voor het beste resultaat. Het maken van jam, gelei, sap of wijn is ook mogelijk van het zogenaamde klein-fruit zoals aalbessen, kruisbessen, frambozen, vlierbes etc. Zelf vind ik van het klein-fruit de Japanse wijnbes overheerlijk. Een sterke groeier en door zijn rode twijgen mooi om te zien. Qua uiterlijk is de blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) zeker in de herfst door zijn rode bladverkleuring een aanwinst voor de siertuin. Pas wel op met het eten van deze blauwe bosbes uit de vrije natuur, want op plaatsen waar vossen voorkomen kan men besmet raken met een enge ziekte waarvan ik de naam helaas niet paraat heb. Van rozen die veel rozenbottels produceren kan men ook prima jam maken. Rosa rugosa vormt veel en grote bottels die barsten van de vitamine C. Ook Rosa glauca en Rosa nitida zijn bekende soorten en bruikbaar voor jam. Ook een kiwi doet het in ons klimaat prima, zit boordevol vitamine C en mineralen en is tevens een weelderige klimmer. Tot het klein fruit reken ik ook de aardbei. Deze bloeien vaak erg goed als men ze in potten zet en daardoor komt de vrucht ook vrij van de grond zodat hij minder snel rot. De vruchten van de aardbeiboom (Arbutus unedo) zijn daarentegen niet eetbaar maar wel schitterend om te zien.

Naast het fruit zijn er natuurlijk nog talrijke andere eetbare vruchten van bomen en struiken. De tamme kastanje, gepoft een beetje wrang maar wel lekker en erg voedzaam. Beukennootjes, hazelnoten en walnoten maar ook de vruchten van de moerbei zijn eetbaar. Verder zijn de bessen van de zuurbes (Berberis vulgaris) die zoals de naam het al doet vermoeden een beetje zuur zijn wel geschikt om er jam of gelei van te maken. De rode bessen van de gele kornoelje (Cornus mas) en van de meelbes (Sorbus aria) en de gele harde appels van de dwergkwee (Chaenomeles japonica) zijn hiervoor ook geschikt. En wat dacht u van het krentenboompje (Amelanchier lamarckii). Vaak een aanwinst voor de tuin door zijn rijke bloei en schitterende herfstkleuren. De vruchten zijn heerlijk zoet en ook goed gedroogd te gebruiken.  Eet deze krenten wel met mate want in grote aantallen zijn ze enigszins giftig. De erwtenstruik (Caragana arborescens) lijkt door zijn naam ook eetbaar maar is dit juist niet, integendeel. Vooral de zaden zijn erg giftig.

Giftige planten

Veel geneeskrachtige stoffen worden uit de natuur gewonnen. Veel planten bevatten werkzame bestanddelen die in een bepaalde mate heilzaam kunnen werken maar in een andere mate giftig of zelfs dodelijk kunnen zijn. Dit geldt evenzo voor bloemen. Enkele voorbeelden waarvan u zeker moet afblijven zijn; lelietje-van-dalen, vingerhoedskruid, herfsttijloos, monnikskap, stinkende gouwe, taxus, blauwe en gouden regen en helaas nog vele anderen.

Achtergrondinformatie:

De smaak van bloemen; Elisabeth de Lestrieux en Jelena de Ridder, uitgeverij Terra, ISBN 9062554458
De aardkinderen, deel 1 t/m 5; Jean M. Auel, uitgeverij Bruna ISBN 9022985946
Giftige planten; Stichting Consument en Veiligheid, Postbus 75169, 1070 AD  Amsterdam
Geneeskruiden: J.J. Hoedeman, Uitgeverij Omega, ISBN 9060571649
Paddestoelen gids in kleur; E. Garnweidner, uitgeverij Thieme, ISBN 9052101264
Nederlandsche fruitsoorten: CD-rom van de Noordelijke Pomologische Vereniging en de Nederlandsche Heidemij
De kleine aarde; informatie over milieuvriendelijk en gezond tuinieren: www.dekleineaarde.nl

Dit artikel is geschreven door Marc Smulders Marc schrijft al jaren op Tuinfo.nl over diverse tuinonderwerpen. Hij heeft zijn eigen bedrijf in tuinontwerp en verkoopt tuinboeken via zijn webwinkel www.tuinboeken.com